GENEZA

Termin „LEADER”, którego obecnie używa się coraz częściej w kontekście rozwoju obszarów wiejskich w Polsce oznacza po przetłumaczeniu z języka francuskiego (Liasom Entre Actions de Developpement L’Economie Rurale) Związki Między Działaniami na Rzecz Rozwoju Gospodarczego Obszarów Wiejskich i pochodzi od jednej z 4 Inicjatyw Wspólnotowych Unii Europejskiej (INTERREG III, URBAN II, LEADER + oraz EQUAL) – tj. programów pomocy finansowej uzupełniających główne interwencje Unii w ramach Funduszy Strukturalnych w latach 2000-2006. Ich głównym celem jest szukanie wspólnych rozwiązań dla wspólnych problemów występujących na całym terytorium Unii Europejskiej.

Geneza Programu LEADER sięga przełomu lat 80/90-tych z realizowanego w Hiszpanii „Programu walki z biedą na wsi”, który miał zapobiegać przy tym ówczesnemu wyludnianiu i starzeniu się ludności na obszarach wiejskich. Celem wprowadzenia tej inicjatywy było zwiększenie możliwości rozwojowych terenów wiejskich poprzez wykorzystanie inicjatyw lokalnych, promowanie zdobywania know-how w dziedzinie rozwoju lokalnego i rozpowszechnianie najlepszych wzorców rozwoju na inne obszary wiejskie UE.

Od momentu uruchomienia program ten stopniowo ewoluował poprzez edycję LEADER I (1991-1994), LEADER II (1994-1999), (…) Inicjatywy Wspólnotowej LEADER+, której realizacja w „starych” krajach członkowskich UE dobiegła końca wraz z zakończeniem okresu programowania UE, tj. w roku 2006. Cechą LEADERA+ jako inicjatywy wspólnotowej było to, że miała ona charakter eksperymentalny z punktu widzenia polityk wspólnotowych. Oznacza to, że w wyniku jej realizacji w różnych miejscach i uwarunkowaniach pojawiły się nowatorskie metody rozwoju obszarów wiejskich oraz sposoby rozwiązywania licznych problemów występujących na wsiach, które w przyszłości mogą zostać uwzględnione w ogólnej polityce UE wobec tych obszarów.

Polska do końca roku 2006 nie posiadała dostępu do programu LEADER na takich samych warunkach jak „stare” kraje członkowskie UE, tj. nie mogła korzystać wprost z Inicjatywy Wspólnotowej LEADER+. Prowadzone były natomiast działania typu „leader” mające charakter przygotowawczy do stosowania tego podejścia w obecnym okresie programowania UE., tj. w latach 2007-2013. Pod koniec 2004 r. rozpoczęto wdrażanie Działania 2.7. „Pilotażowy Program LEADER+” w ramach Sektorowego Programu Operacyjnego „Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich”, który to program regulował wydatkowanie unijnych funduszy na rozwój wsi i rolnictwa w okresie 2004-2006. Działanie to przewidywało szybkie utworzenie struktur LGD na obszarach wiejskich w Polsce i opracowanie dokumentów programowych (strategii), określających kierunki rozwoju tych obszarów przy wykorzystaniu doświadczeń, podejścia i mechanizmów finansowania stosowanych w programie LEADER. Spośród 249 wnioskodawców z całej Polski wyłoniono grupę 174 beneficjentów, którzy w ramach tzw. Schematu I realizowali działania zmierzające do opracowania zintegrowanych strategii rozwoju obszarów wiejskich i utworzenia trójsektorowych partnerstw publiczno-społeczno-prywatnych, tj. Lokalnych Grup Działania.

Beneficjenci, którzy sprostali ww. wymogom Schematu I mogli uczestniczyć poprzez utworzone LGD w kolejnym konkursie w ramach Działania 2.7. tj. Schemacie II, którego uruchomienie  nastąpiło w roku 2006. Schemat II umożliwiał  m.in. szersze finansowanie działań przygotowujących LGD do realizacji projektów inwestycyjnych, wynikających z przyjętych strategii rozwoju oraz częściowe finansowanie (na poziomie 15% kosztów kwalifikowanych, których maksymalna wysokość w ramach wniosku do Schematu II została ustalona na 750.000 zł) wydatków związanych z administracją LGD.

Przewidywało się, że kolejne lata wdrażania programu LEADER w Polsce powinny stworzyć możliwość realizacji przedsięwzięć o charakterze inwestycyjnym, tak jak to było do tej pory w „starych” krajach członkowskich. Należy zaznaczyć, że program LEADER nie finansował dotąd dużych inwestycji, lecz przeważnie małe (zarówno publiczne jak i należące do osób prywatnych). Realizacja inwestycji stała się możliwa ponieważ wszystkie obecne kraje członkowskie Unii Europejskiej doszły do porozumienia w przedmiocie unijnego budżetu na lata 2007-2013 oraz ostatecznego kształtu polityki rozwoju obszarów wiejskich. W tym miejscu należy podkreślić, że w aktualnych dokumentach programowych określających ww. politykę  wiejskich podejście typu „leader” zostało zaproponowane jako metoda wdrażania nie tylko działań typu „leader”, ale również innych programów związanych np. z  konkurencyjnością rolnictwa i leśnictwa.

Pilotażowy Program LEADER+ w Polsce zarządzany był przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, które powierzyło wdrażanie programu Fundacji Programów Pomocy dla Rolnictwa.

Witold Magryś

Obecnie (w okresie programowania 2007-2013) LEADER funkcjonuje jako jedna z czterech osi PROW 2007-2013.

Celem osi 4 Leader jest przede wszystkim budowanie kapitału społecznego poprzez aktywizację mieszkańców oraz przyczynianie się do powstawania nowych miejsc pracy na obszarach wiejskich, a także polepszenie zarządzania lokalnymi zasobami i ich waloryzacja, w skutek pośredniego włączenia lokalnych grup działania w system zarządzania danym obszarem. W dłuższej perspektywie czasowej realizacja osi 4 przyczyni się do osiągnięcia celów osi 3. Lokalne podejście powiązane z określonym obszarem, wpływa na lepsze zdefiniowanie problemów obszaru i określenie sposobów ich rozwiązania.

Leader jest podejściem przekrojowym, które ma przyczynić się do aktywizacji społeczności wiejskich poprzez włączenie partnerów społecznych i gospodarczych do planowania i wdrażania lokalnych inicjatyw.
Leader jest oddolnym partnerskim podejściem do rozwoju obszarów wiejskich, realizowanym przez lokalne grupy działania (LGD), polegającym na opracowaniu przez lokalną społeczność wiejską lokalnej strategii rozwoju (LSR) oraz realizacji wynikających z niej innowacyjnych projektów łączących zasoby ludzkie, naturalne, kulturowe, historyczne, itp., wiedzę i umiejętności przedstawicieli trzech sektorów: publicznego, gospodarczego i społecznego. Przedstawiciele tych sektorów tworzą partnerstwo zwane lokalną grupą działania, które jest reprezentatywne dla obszaru objętego LSR.
Aby lokalna społeczność mogła skorzystać z dobrodziejstw podejścia Leader, na danym obszarze musi funkcjonować LGD wybrana przez Samorząd Województwa do realizacji opracowanej przez nią LSR. Na poziomie decyzyjnym LGD co najmniej 50% stanowią partnerzy gospodarczy i społeczni. Lokalna grupa działania wybiera projekty, których realizacja przyczyni się do osiągnięcia celów wspólnie opracowanej lokalnej strategii rozwoju. 

www.minrol.gov.pl